وبلاگ

قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان لرستان است. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. تاریخ ساخت این قلعه به دورهٔ ساسانیان باز می‌گردد.

تاریخچه قلعه فلک الافلاک

از تاریخ ساخت قلعه فلک الافلاک و بانی آن، اطلاعات دقیقی در دست نیست اما بر اساس شواهد موجود، بنای اولیه این قلعه به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی بازمی‌گردد. ساسانیان در حدود منطقه کنونی خرم‌آباد، شهری با نام شاپورخواست ساختند و از این دژ به عنوان مرکز حکومتی و نظامی استفاده می‌کردند. شاپورخواست بعدها ویران و در حدود سده هفتم هجری قمری، شهر خرم‌آباد فعلی به جای آن بنا شد.

معماری قلعه فلک الافلاک

وسعت تقریبی قلعه فلک الافلاک 5300 مترمربع است و دارای 8 برج، 2 صحن و 300 جان‌پناه می‌باشد. فضای داخلی قلعه به 4 تالار نسبتاً بزرگ پیرامون و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است. ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه 23 متر است. مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه، سنگ، آجر، خشت و ملات گچ و آهک است. ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهروی ورودی، به حیاط اول متصل می‌گردد. در گوشه شمال شرقی حیاط اول یک حلقه چاه آب به عمق 40 متر وجود دارد که آب مورد نیاز ساکنان قلعه از آن تأمین می‌شده است.

ویژگی های قلعه فلک الافلاک

احداث بنا بر فراز صخره‌های سنگی و اشراف کامل آن بر دره تاریخی خرم‌آباد و نیز جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه از ویژگی‌های اصلی بنا به شمار می‌آیند. از سوی دیگر نزدیکی بنا با غارهای پیش از تاریخ دره گرم خرم آباد و دیگر آثار دوران تاریخی مانند سنگ نبشته، مناره آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری و گرداب سنگی بیانگر پیوستگی تاریخی قلعه با آثار یاد شده می‌باشد.

کاربری قلعه فلک الافلاک

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه در آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب می‌شود.

در حال حاضر قلعه فلک الافلاک که پس از ثبت در فهرست آثار ملی کشور به «موزه فلک الافلاک» تغییر نام داده است، شامل بخش‌های مردم‌شناسی، هنرهای سنتی و باستان‌شناسی می‌شود.

دسترسی محلی قلعه فلک الافلاک

قلعه فلک الافلاک از شرق و جنوب شرقی به رودخانه خرم‌ رود، از غرب به خیابان امام خمینی و از شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می‌شود.

غار قوری قلا یا قوری قلعه، بزرگ‌ترین و طولانی ترین غار آبی خاورمیانه با پیشینهٔ ۶۵ میلیون سال است. درازای این غار ۱۲ کیلومتر و ژرفای آن ۳۱۴۰ متر است.

درفاز نخست غار كه ‪ ۵۰۰متر طول دارد، دو تالار كوهان شتر و مریم شناسایی شد. دراین تالارها شكل‌های مختلفی ازجمله نیم‌رخ شتر، كوهان شتر، مار، طوطی، كركس، شیرسنگی، كاخ سفید، قلب، كشتی، برج پیزا، آسیه‌زن‌فرعون، (ابوالهول)، بابا نوئل، مجسمه فردوسی و مشابه تصویر حضرت مریم دیده می‌شود.

جذاب‌ترین بخش این غار را در هزار متری آن مشاهده خواهید کرد و ان غاری حوضچه‌ای است که جزو زیباترین حوضچه‌های آبی دنیا قرار گرفته است. در این مکان قندیل‌های به شکل پرده‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که با برخورد دست شما با آنها صدایی شبیه به یکی از آلات موسیقی به گوش می‌رسد. وجود چنین قندیل‌هایی و شنیدن صدای آلات مختلف موسیقی باعث شده تا این تالار به نام بهتوون نام‌گذاری شود.

فاز دوم غار نیز ۱۰۰۰ متر طول دارد که تالارهای نماز، بلور و عروس در آن کشف شده است. در بخش دیگری از غار قوری قلعه تونلی با نام «تونل برزخ» وجود دارد که به وحشتناکترین مکان این غار معروف شده است، طول این تونل ۲۲۰ متر است که با عرض سه متر نیمی از آن را آب فرا گرفته است. در عمق دو هزار و ۷۰۰ متری غار قوری قلعه، چهار آبشار به ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر وجود که در این عمق وجود چنین آبشار زیبایی باور پذیر نیست وهر بیننده ای را مسحور خود خواهد کرد.

از لحاظ زیست‌شناسی غار مسکن گونه نادری از خفاش بنام خفاش موش گوشی است.

در جریان تسطیح دهانه غار آثاری از اواخر دوره ساسانی در کف غار کشف شد که شامل هشت عدد ظرف نقره‌ای با نقش کبک و پرندگان شکاری و درنا، تکه‌های سفال و پانزده سکه ساسانی مربوط به یزدگرد سوم است. بر روی دو ظرف نیز کتیبه‌هایی به خط پهلوی میانه نوشته شده است.

علت نامگذاری قوری قلعه

روستایی به همین نام در نزدیکی این غار قرار دارد که در ایام قدیم اطراف این روستا را قلعه های مختلفی در بر گرفته که شکل یکی از این قلعه ها شبیه قوری بوده است به همین دلیل نام این روستا و این غار به قوری قلعه نامگذاری شد. بعدها پس ار ساختن آبادی در کنار دژ همان نام یعنی قوری قلعه به روستا اطلاق شد، از طرفی چون نزدیکترین محل سکونت به غار همین ده است؛ بنابر این اسم غار را نیز قوری قلعه گذاشتند.

در روایتی دیگر، اینکه چرا روستا و غار را قوری قلعه نامیده اند به دوره ساسانیان باز می گردد. درآن دوره دژی بزرگ و مستحکم بنا شد که هم اکنون نیز آثاری از آن به جای مانده است، این دژ به جهت بزرگی بعدها از سوی کرد زبانان آن منطقه به “گورا قلا” نامیده شد.کلمه گورا در زبان کردی به معنای بزرگی و قلا به معنای قلعه یا دژ می باشد، در اثر گذشت زمان این نام به تدریج تغییر کرده و به نام های “گوری قلا”و در آخر به “قوری قلعه”معروف شده است.

دسترسی محلی غار قوری قلعه

این غار در ۸۶ کیلومتری شهر کرمانشاه در مسیر جاده پاوه و در ۲۵ کیلومتری شهر جوانرود ، در دامنه کوه شاهو و مشرف بر جاده روانسر - پاوه و در همسایگی روستایی به همین نام واقع است.

قلعه والی (موزه مردم شناسی ایلام) یکی از آثار دوره قاجاریه است که در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام) در سال ۱۳۲۶ هجری قمری ساخته شده‌است. چشمه بی بی آب این قلعه را تأمین می‌کرده‌ است که به سبک گذشته با استفاده از تنبوشه آب چشمه به محوطه حیاط مرکزی قلعه هدایت می‌شده‌است.

تاریخچه قلعه والی

این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری به فرمان غلام رضا خان والی فیلی در محله‌ ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. غلامرضاخان والی این محل و بنا را برای اسکان خود در فصل تابستان انتخاب کرده و آن را بر روی تپه‌ای نه چندان بلند احداث کرد. پس از اتمام بنای قلعه، غلام رضا خان دستور به نگارش کتیبه ای به طول ۱۸۰ سانتیمتر داد تا با زیباترین شکل ممکن حکاکی گردد. این سنگ نوشته به خط نستعلیق بود و در آن ایام بر بالای ورودی شرقی قلعه در داخل دیوار نصب شد ولی در جریان جنگ تحمیلی فرو افتاد و فعلا در جای دیگری از قعله نگهداری می شود. این سنگ نوشته در زمان مجمد علی شاه قاجار و غلامرضا خان ابوقداره والی لرستان حک شده است.

معماری قلعه والی

مساحت کل قلعه4687 متر مربع و زیر بنای قلعه 1464 متر مربع است. قلعه دارای سه در ورودی در قسمت شرق-غرب و جنوب است که در اصلی در قسمت جنوبی است و دیگر درها خصوصی بوده است. مصالح بکار رفته در معماری قلعه شامل سنگ، آجر، گچ، کاشی و چوب می باشد. این بنا دارای قسمتهای متعدد چون حرم سرا، قسمت شاهنشین، اتاق آیینه و زندان در زیر زمین می باشد.

در ضلع شمالي قلعه تالار زيبايي وجود دارد كه ابعاد و اندازه داخلي آن بزرگتر از ساير اتاقها مي باشد. در وسط تالار حوض كوچكي قرار دارد كه اطراف و داخل آن با سنگ مرمر مزين شده بود و در زمان بازسازي با كاشي هاي رنگي تزئين گرديد.

وجود نرده هاي مشبك آجري به رنگ فيروزه اي، تراس هاي سرپوشيده ضلع جنوبي همراه با پنجره هاي مشبك با شيشه هاي الوان، اورسي هاي قلعه، ستونهاي دايره اي، سرستونهاي منقوش در ايوان، قوسهاي كماني و تزئيني و كاربندي بالاي آن با كاشي هاي رنگي، درختان بلند و كهنسال كاج و حوض مستطيل شكل در صحن جلوي قلعه چشم انداز كاملاً زيبايي به قلعه و معماري آن داده است.

بازسازی قلعه والی

قلعه والی در زمان جنگ تحمیلی تا حدود ۵۰٪ تخریب شد که در سال ۱۳۶۷ با همکاری سازمان میراث فرهنگی بعد از دو سال تلاش بی وقفه در سال ۱۳۶۹ بازسازی آن به اتمام رسید و در اختیار مدیریت میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت.

دسترسی محلی قلعه والی

قلعه والی در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام) قرار گرفته است.

سنگ‌نوشته‌های گنج‌نامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است که بر دل یکی از صخره‌های الوند حکاکی شده‌است. کتیبه‌ها هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو نوشته شده‌اند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر دارد. متن عیلامی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن بابلی نو در ستون سوم قراردارد. در نزدیکی گنجنامه، چشم‌انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره‌های سر سبز عباس آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده می‌شود.

نامگذاری کتیبه های گنج نامه

این کتیبه‌ ها از دیرباز نام‌ های گوناگونی را بر خود گرفته‌ است، تا سده ششم از جمله «سنگ نبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، ینبابر، ببنایه، کتیبه‌ های الوند، جنگ نامه و گنجنامه» خوانده می شده است، که دو نام «جنگ نامه و گنجنامه» در سده های اخیر مسطلح بوده است.

در خصوص وجه تسمیه گنجنامه می‌توان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بوده‌ است که راز گنجی نهان را در این کتیبه‌ ها نگاشته‌ اند و به نظر می‌ رسد واژه جنگ نامه نیز تحت تاثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانه کلمه جنگ بجای گنج بوجود آمده باشد.

علت قرار گیری کتیبه های گنج نامه در این محل

سنگ نبشته های باستانی گنج نامه در محور راه شاهی در عهد باستان که هگمتانه پایتخت هخامنشیان بوده قرار دارد. از آنجا که این مسیر در عهد هخامنشیان یکی از شعبات اصلی راه باستانی شاهی بوده که از دامنه الوند، هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابل در مرکز میانرودان مرتبط می‌ ساخت، از راه‌ های پر رفت‌ و آمدی و امن دوران باستان به شمار می‌ رفت. به علاوه این راه به جهت ختم به بابِل، راه مقدسی نیز محسوب می‌ شد. به همین دلیل مکان مناسبی بود تا شاهان این دودمان با ایجاد سنگ نگاشته، باورها و اندیشه‌ ها پاکشان و همچنین بزرگی و عظمت نیاکان خود را به رهگذران گوشزد نمایند.

ترجمهٔ کتیبه‌های گنج نامه

کتیبهٔ داریوش کبیر متن آن عبارت است از:

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»

کتیبهٔ خشایارشا نیز در قسمت پائین همین کتیبه‌است و متن آن عبارت است از:

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگ‌ترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»

رمزگشایی

کتیبه‌های گنجنامه همدان در سال ۱۲۲۰ شمسی توسط اوژن فلاندن، نگارگر و باستان‌شناس فرانسوی و همراه او پاسکال کوست مورد بررسی و مطالعه و نگاره برداری قرار گرفت (تصویر مقابل) و بعد از ایشان، سر هنری راولینسون کاشف بریتانیایی توانست با استفاده از این کتیبه‌ها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی پارسی باستان کسب نماید. بدینسان سنگ نوشته‌های گنجنامه همدان کلیدی را به دست کاشف داد تا بوسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.

دسترسی محلی به کتیبه های گنج نامه

کتیبه‌های گنجنامه در 5 کیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس آباد و در ابتدای مسیر جاده‌ای که همدان را به تویسرکان و غرب کشور مرتبط می‌سازد قرار دارد.

از مهمترین جاذبه ‌های گردشگری روستای حیران ، گردنه حیران است که در مسیر راه ارتباطی آستارا – اردبیل قرار گرفته ‌است.

نامش را از این جهت حیران گذاشته اند که هرکسی با قرار گرفتن در آن مبهوت شگفتی خلقت می شود و حیرت زده به طبیعتی می نگرد که در هر ساعت با جلوه ای تازه غافلگیرش می کند.

این گردنه ی رویایی، از یک طرف مشرف به کوه ‌های پوشیده از جنگل ‌های انبوه است و در سوی دیگر آن دره ‌ای نه چندان عمیق قرار دارد. از میان دره، رود ارس عبور می ‌کند که تعیین کننده مرز ایران و کشور آذربایجان است و یکی از زیبایی های منطقه به شمار می رود.

علت اصلی مه تقریباً دائمی گردنهٔ حیران رطوبت دریای خزر است، نه ارتفاع زیاد این گردنه.

دیدنی های گردنه حیران

طبیعتی زیبا غرق در مه، تله کابین حیران، پیست کارتینگ، سورتمه ریلی، ترامبولین، جنگل فندقلو

دسترسی محلی به گردنه حیران

جاده اصلی اردبیل به آستارا، ابتدای تونل اردبیل تا ۵ کیلو متری آستارا، فاصله تا مرکز شهر، ۴۰ کیلومتر